Op maandag is het marktdag in Guernica. Het is gezellig druk in het stadje, op pakweg dertig kilometer ten oosten van Bilbao. Vanuit de hele streek komen mensen hiernaartoe met hun producten: kaas, groenten, fruit en bloemen. Net zoals op die maandag 26 april 1937. Het bombardement dat toen plaatsvond, verwoestte het stadje en doodde honderden mensen. Picasso’s beroemde schilderij ‘Guernica’ geeft de waanzin van deze aanval op burgers weer. Ik heb thuis een kopie en kijk er regelmatig naar. Wat leidt mensen ertoe om dit anderen aan te doen?
Daarom willen we graag onze autorondreis door Noord-Spanje beginnen met een bezoek aan Gernika, zoals de Basken schrijven. Eigenlijk zou onze reis naar het westen gaan, langzaamaan richting Santiago de Compostela. Maar wat maakt een omweg uit als je voor even de tijd aan jezelf hebt? Na een half uur rijden in een groen heuvelachtig landschap, zijn we er. Net buiten het centrum is een parkeerterrein (gratis) dat al behoorlijk vol staat. Het is een dorp van niets, met ongeveer 17.000 bewoners. Het zal je niet verbazen dat er nauwelijks een gebouw staat dat ouder is dan tachtig jaar.
 |
| Door Bundesarchiv, Bild 183-H25224 / Onbekend / CC-BY-SA 3.0, CC BY-SA 3.0 de, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=5434009 |
Op weg naar het centrum komen we al verschillende kunstwerken tegen die te maken hebben met de Spaanse Burgeroorlog of met het bombardement. Het is wel jammer dat de toelichting ervan alleen in het Spaans en Baskisch staat. Het Vredesmuseum – Gernikako Bakearen Museoa – bevindt zich heel toevallig in een van de weinige resterende oude gebouwen. Met een uitgebreide uitleg in het Engels van de dame bij de receptie weten we hoe we moeten lopen en op welke knoppen we moeten drukken om een film te starten of om een taal te kiezen. Verder krijgen we een boekwerk mee waarin de expositie wordt beschreven in het Engels. Handig, want ook hier zijn de teksten aan de wand alleen in het Spaans en Baskisch.
Al gauw moeten we even wachten totdat we een filmzaal kunnen betreden. Twee Belgen staan voor ons. “Hier zijn de knoppen waarmee je een taal kunt kiezen. Wij spreken eigenlijk beter Frans dan Engels”, vertelt de vrouw me in het Vlaams. Als de deuren later opengaan en zij al een plekje zoeken, twijfelt mijn vinger boven de knoppen. Ik kies toch heel egoïstisch voor de Engelse toelichting. Zij hadden toch anders eerst zelf een keus kunnen maken, wij volgden daarna immers pas.
Met zes personen zitten we op een bank tegen de muur. We bevinden ons in een Baskisch huis: balken aan het plafond, een eettafel met stoelen en een fotolijst aan de muur. Een stem begint te vertellen (in het Engels, sic). Het is een (wel enigszins lang) verhaal dat een beeld schetst van het leven destijds in Guernica maar triest eindigt met het bombardement. Dan licht opeens de ruimte tegenover ons op: het balkonplafond is ingestort, tussen het puin herken ik de stoel, ergens ligt een schoen. De mensen werden destijds totaal verrast door de bommenregen. De stad beschikte niet over luchtafweer of militairen die de stad konden verdedigen. Dat maakt de aanval op Guernica ook bijzonder: het was destijds de eerste grote luchtaanval in de geschiedenis op een burgerbevolking.
In de collectieve memoires van de stad zit de getuigenis van Maria Jesus Cava. “One day we woke up to find out there was a war on, and of course everybody was surprised, because we didn’t even know why.” Het bombardement verwoestte in drie uur tijd 85 procent van de bebouwing. “Nobody cried. The faces showed amazement – none of us could understand what they were seeing”, is een andere genoteerde herinnering. Overigens heeft het regime van Franco dat na de Burgeroorlog (april 1939) heerste, altijd verantwoordelijkheid ontkend. In dit museum wordt vooral benadrukt, valt mij op, dat de bewoners geen wraakgevoelens hebben, toen niet en nu niet. “We willen alleen dat er vrede heerst, dat dit soort aanslagen op burgers niet meer plaatsvinden.”
Op andere etages van het museum wordt het begrip vrede toegelicht aan de hand van citaten van beroemde personen, zoals Martin Luther King, Ghandi. En wordt vrede in een bredere context geplaatst door voorbeelden te geven van (oorlogs)situaties over de hele wereld. Het is een aangrijpend bezoek, al vinden we dat het bombardement veel meer over het voetlicht kan worden gebracht. Met foto’s van voor en na. Er hangen wel heel veel lappen tekst aan de muren. Ook de Engelse toelichting in het boekwerk vergt uithoudingsvermogen.
Maar wat beklijft, zijn de collectieve herinneringen die het museum heeft verzameld en die een verschrikkelijk beeld tonen. Daarna lopen we toch anders door Guernica terug naar de auto. Om ons heen hebben we een lieflijk uitzicht op de heuvels die de stad omringen, maar wat moet het toen een hel zijn geweest. Stil rijden we naar onze bestemming van die dag.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten